عدم توجه و تمرکز در کودکان و 6 روش تشخیص آن
همه‌ی کودکان در اثر بی دقتی و یا شیطنت‌های مختص به این دوران، ممکن است در مقاطعی از زندگی خود به صورت موقتی دچار عدم توجه و تمرکز در امور روزانه، بازی‌ها، تحصیل و غیره شوند و نمی‌توان گفت دچار اختلال خاصی شده‌اند. اما، زمانی عدم توجه و تمرکز در کودکان نوعی اختلال عصبی محسوب می‌شود و باید آن را جدی‌تر دنبال کرد که در آن مجموعه‌ای از نشانه‌ها، طی مدت زمانی طولانی و همراه با بیش فعالی وجود داشته باشد.
عدم توجه و تمرکز در کودکان، ریشه در سنین پایین‌تر آن ها داشته و در صورتی که با بروز علائم، روند درمان آغاز نشود، این اختلال تا بزرگسالی نیز ادامه خواهد یافت و در قالب بیش فعالی گاهی با شدت بیشتر بروز پیدا خواهد کرد. همچنین امروزه این اطمینان خاطر وجود دارد که در صورت مراجعه به پزشک متخصص، بتوان این اختلال را کنترل و درمان نمود و از انتقال آن به دوران بزرگسالی و آسیب‌های بیشتر به زندگی افراد مبتلا جلوگیری کرد.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
علت‌های شکل گیری عدم توجه و تمرکز در کودکان
طبق تحقیقات صورت گرفته در این زمینه، علت اصلی بروز اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان، عدم تکامل در سیستم عصبی و نخاع طبق سن کودکان می‌باشد. البته نباید از نقش ژنتیک که یک عامل بسیار مهم است غافل شد. منشاء دیگر این اختلال نیز به دوران بارداری مادران برمی‌گردد، بروز حوادث آسیب رسان و یا انجام یک سری از رفتارهای پر خطر توسط مادر مانند، مصرف الکل و دخانیات در این دوران، همچنین نارس به دنیا آمدن نوزاد و یا آسیب در هنگام زایمان، می‌توانند در عدم تکامل سیستم عصبی و نقص آن نقش موثری داشته و شرایط را برای بروز این اختلال برای آینده فراهم آورند. برای دریافت اطلاعات بیشتر مقاله “ عدم تمرکز ” را نیز مطالعه فرمائید.
از دیگر علت‌های شکل‌گیری این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- اختلال در رشد
- آسیب‌های مغزی در دوران کودکی
- کم و زیاد شدن بیش از حد ترشحات هورمونی
- عوامل فیزیولوژیکی
- عوامل اجتماعی
- مجموعه عوامل محیطی
- مسائل روانشناختی
عدم توجه و تمرکز در کودکان با چه نشانه‌هایی همراه است؟
لازم است ابتدا نشانه‌ها را به دو دسته تقسیم نماییم: دسته‌ی اول، شامل مجموعه نشانههای عدم توجه و تمرکز در کودکان همراه با بیش فعالی است. نشانههای این دسته عبارت اند از:
- بازی کردن با قسمت‌های مختلف بدن و آسیب غیرعمد به آن ها
- ترک تحصیل، ترک کلاس درس و یا بیمیلی نسبت به یادگیری و انجام تکالیف
- دویدن بیش از اندازه و انرژی تمام نشدنی
- ایجاد سر و صدای بیش از حد
و در دسته‌ی دوم، نشانه‌هایی هستند که بدون حضور بیش فعالی وجود دارند. این نشانه‌ها عبارت اند از:
- ناتوانی در توجه و دقت به جزئیات
- عدم توجه به فعالیت‌های گروهی
- گوش ندادن به حرف دیگران
- عدم حل کردن مسائل حتی وقتی راه حل ارائه شده است
- ناتوانی در کوشش‌های ذهنی
- گم کردن وسایل
- فراموشی ناگهانی و پرتکرار
توجه داشته باشید، کودکی به اختلال عدم توجه و تمرکز مبتلا شده که، بیشتر از دو علامت را همزمان و به مدت طولانی (شش ماه یا بیشتر) از خود بروز دهد. به عنوان مثال، به مدت شش ماه همزمان هم نسبت به انجام تکالیف مدرسه بی میل باشد و هم لوازم خود را زیاد گم کند. نقش والدین گرامی در پیگیری این نشانه‌ها بسیار مهم است. این که با بروز نخستین علائم به فرزند خود سخت نگیرند و سعی کنند رفتارهای او را زیر نظر داشته باشند تا در صورت شدت یافتن نشانه‌ها، سریعاٌ به پزشک متخصص مراجعه نموده و روند درمان اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان را آغاز کنند. برای دریافت اطلاعات بیشتر مقاله “ عدم توجه ” را نیز مطالعه فرمائید.
مجموعه تأثیرات عدم توجه و تمرکز در کودکان
عدم توجه و تمرکز در کودکان، یک نوع شرایط سخت روانی ایجاد می‌کند که طی آن کودکان از تمرکز و توجه بر کارهای ساده‌ای مانند راه رفتن، صحبت کردن و غیره تا انجام کارهای پیچیده‌تر مانند، درس خواندن، مسواک زدن و غیره دچار اختلال شده و در موارد بسیار شدیدتر، باز می‌مانند. کودک مبتلا به این اختلال نمی‌تواند یک جا بنشیند و روی یک کار تمرکز داشته باشد. به عنوان مثال وقتی از او دعوت می‌کنید تا نقاشی بکشد، به طور مداوم حرکت می‌کند و به اصطلاح رایج “آرام و قرار” ندارد، در آخر نیز یک نقاشی نصفه و نامفهوم به شما تحویل خواهد داد. کودکان مبتلا به عدم توجه و تمرکز در کودکان، به هیچ عنوان صبر و حوصله ندارند و عوامل محیطی به سادگی تمرکز آن ها را برهم خواهند زد. به همین دلیل نمی‌توانند خوب درس بخوانند و یا تکالیف مدرسه را انجام دهند.
عدم توجه و تمرکز در کودکان، قدرت رقابت پذیری در بازی‌های گروهی و انجام امور ضروری را از آن ها می‌گیرد و معمولاٌ به دلیل عجله و عدم رعایت نوبت دیگران در بیشتر کارهای خود شکست می‌خورند، این شکست‌های متعدد روی اعتماد به نفس و روحیه‌ی آن ها تأثیر منفی می‌گذارد و رفته رفته دیگر رغبتی به شرکت در چنین موقعیت‌هایی از خود نشان نخواهند داد و در بزرگسالی برخلاف کودکی افرادی منزوی خواهند شد. همچنین زمانی که سر کلاس درس معلم صحبت می‌کند، میان صحبت‌های او می‌پرند و روند آموزشی خود و دیگران را با مشکل مواجه می‌کنند.
تاثیر این اختلال بر حالات روانی کودکان
عدم توجه و تمرکز در کودکان به همراه بیش فعالی، بر روی حالات روانی آن ها نیز تأثیرات منفی خواهد داشت. به این گونه که ثبات رفتاری را از آن ها می‌گیرد و کودک مبتلا، مداوم تغییر رفتار می‌دهد. به عنوان مثال وقتی در حال شیطنت است، ناگهان تغییر رویه داده و آرام و ساکت سر جای خود می‌نشیند و سپس دوباره اقدام به شیطنت می‌کند. یا در مثالی دیگر، وقتی به پدر و مادر خود پرخاش می‌کند به ناگاه مهربان می‌شود و احساسات فراوانی از خود بروز می‌دهد.
10 مشکل حاصل از عدم توجه و تمرکز در کودکان
بهتر است والدین گرامی و همچنین کادر آموزشی در مدارس نسبت به نحوه‌ی رفتار با کودکان مبتلا به این اختلال نهایت دقت را داشته باشند تا از آسیب‌های دیگر ناشی از سرخوردگی و احساس گناه به آن ها جلوگیری شود. توجه داشته باشید که تمامی موارد بیان شده که بخشی از اثرات مخرب عدم توجه و تمرکز در کودکان هستند ، غیر ارادی بوده و کودک مبتلا هیچ نقشی در شکل‌گیری، بروز و کنترل آن ها ندارد. در ادامه به لیست کاملی از این مشکلات اشاره خواهیم کرد:
- نداشتن تمرکز در انجام کارها
- نیمه کاره ماندن کارها، از این شاخه به آن شاخه پریدن و انجام چند کار همزمان
- عدم انجام کارها مطابق با یک دستورالعمل خاص و در نهایت رها کردن آن ها
- فراموشی
- تصمیمات عجولانه و بدون فکر
- بروز رفتارهای پر خطر
- حرکات مداوم قسمت‌های مختلف بدن
- بی‌خوابی و عدم خستگی به دلیلی بالا بودن میزان انرژی
- حرف زدن بیش از اندازه و گوش ندادن به مطالب درسی و صحبت‌های اطرافیان
- ایجاد مزاحمت و دردسرهای غیر عمدی
سیر اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان چگونه است؟
نشانههای این اختلال از 12 سالگی آغاز شده و تا حدود 20 سالگی ادامه خواهند یافت. البته گزارشاتی مبنی بر بروز نشانههای اختلال در سنین 10 تا 11 سال هم وجود دارد. انواع خفیف این اختلال تا سن 20 سالگی بهبود خواهند یافت، حتی اگر تشخیص داده نشده و درمانی نیز صورت نگیرد. اگر نشانههای اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان تا بعد از سن 20 سالگی ادامه یابند، بدین مفهوم است که اختلال وارد مرحله‌ی بزرگسالی فرد شده است. افراد بزرگسال مبتلا به اختلال عدم تمرکز و توجه معمولاٌ نشانه‌هایی مبنی بر تحرک بیش از اندازه ندارند. در این سنین نشنه های اختلال در قالب بی‌قراری بیش از حد و عدم تحمل، بروز پیدا خواهند کرد.
6 روش تشخیص عدم توجه و تمرکز در کودکان
با مراجعه به پزشک متخصص ابتدا باید یک شرح حال دقیق از وضعیت کودک مبتلا و بروز علائم ارائه دهید. سپس پزشک بنا به صلاح‌دید خود می‌تواند یک یا چند مورد از راه‌های تشخیصی زیر را جهت بررسی وجود و یا عدم وجود این اختلال در کودکان انتخاب و مورد آزمون قرار دهد.
1. تشخیص اختلال با گرفتن نقشه از مغز
استفاده از این روش‌ها به معنای تشخیص صد درصدی نیست اما به عنوان مکمل همراه با روش‌های دیگر مانند استفاده از پرسشنامه و یا ویزیت حضوری، می‌توانند در تشخیص اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان بسیار مؤثر واقع شوند. برای این کار از دستگاه های پیشرفته ای همچون لورتا نوروفیدبک در حال حاضر استفاده می شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر از نحوه کار این دستگاه و یا راهنمایی در خصوص نحوه درمان عدم توجه و تمرکز در کودکان می توانید از مشاوره تلفنی رایگان متخصصین مراکز علوم اعصاب و روانشناسی سایبر نیز استفاده کنید.
2. پرسشنامه
پرسشنامه یکی از ابزارهای تشخیصی اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان است. طی این آزمون از کودک سؤالاتی پرسیده می‌شود و طبق تحلیل پاسخ‌های ارائه شده، پزشک نتیجه‌گیری نهایی خود را اعلام خواهد کرد. در هنگام استفاده از پرسشنامه، حتی اگر این ابزار کامل و بی نقص طراحی شده باشد، ممکن است کودک در اثر عدم تمرکز صداقت کامل را رعایت نکند. در این صورت برخی از نشانه‌ها، همچنان مخفی باقی می مانند. بنابراین لازم است پس از مصاحبه، تست‌های تشخیصی دیگری نیز انجام شود. همین طور عملکرد کودک در محیط آموزشی، منزل و غیره مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
3. بررسی با استفاده از تست هوش
از این نوع تست‌ها برای سنجش میزان IQ در افراد نیز استفاده می‌شود. از انواع تست هوش، برای سنجش ناتوانی در فراگیری مهارت‌ها، سنجش سلامت سیستم عصبی و روان افراد جهت تشخیص هرچه بهتر اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان استفاده می‌شود.
4. تشخیص با استفاده از تست‌های رایانه‌ای
رایانه از طریق ساخت چالش‌های متنوع، مبتلایان به این اختلال را به تمرکز و توجه دعوت می‌نماید. این روش از طریق محاسبات حاصل از روند چالش می‌تواند تشخیصی نسبتاٌ دقیق ارائه دهد.
5. تشخیص از راه سنجش قابلیت‌های ویژه در افراد
با استفاده از پیاده سازی یک سری مهارت خاص و سنجش قدرت پردازش ذهنی در کودکان می‌تواند تشخیص نسبتاٌ دقیقی از اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان ارائه دهد.
6. تشخیص با روش طیف گسترده
این روش به شرطی کاربرد دارد که، اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان همراه با دیگر اختلالات نظیر اضطراب، ترس، افسردگی، وسواس و غیره بروز پیدا کرده باشد.
نتیجه‌گیری
اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان یک بیماری خطرناک نیست و می‌توان با کمی دقت در بروز علائم و سیر آن ها، از انتقال آن به دوران بزرگسالی جلوگیری نمود. خوشبختانه روش‌های تشخیصی و درمانی برای کنترل و یا بهبود این اختلال وجود دارد و جای هیچ گونه نگرانی نیست. دقت داشته باشید که هر نشانه‌ای، به مفهوم بروز این اختلال نیست. کودک باید بیش از دو نشانه را به طور هم زمان به مدت حداقل شش ماه بروز دهد تا به معنای اختلال در نظر گرفته شود. در مراقبت از فرزندانی که مبتلا به اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان هستند، دقت کافی را داشته باشید زیرا، هیچ‌کدام از رفتارهای آن ها از روی عمد و یا به قصد آسیب رساندن نیستند و گاهاٌ حتی نسبت به رفتارهای خود آگاهی چندانی نیز ندارند.
برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید از مشاوره تلفنی رایگان متخصصین مراکز علوم اعصاب و روانشناسی سایبر نیز استفاده کنید. همچنین می توانید سخنان آقای دکتر امین اسداله پور را نیز در اینستاگرم سایبر به آدرس زیر مشاهده فرمایید:
صفحه اینستاگرام مراکز علوم اعصاب و روانشناسی سایبر