تشنج چیست و انواع و نشانه های آن کدام اند

تشنج مشکلی است که همه‌ی ما خواه ناخواه ممکن است به شکل مستقیم و غیر مستقیم با آن مواجه شویم. فرض کنید در خیابان در حال قدم زدن هستید و یک نفر روی زمین افتاده و شروع به لرزیدن می‌کند. در این زمان نباید بترسیم یا دست و پای خود را گم کنیم. او نیاز به کمک فوری ما دارد. این که بدانیم تشنج چیست و چگونه باید از افرادی که دچارش شده‌اند محافظت کنیم تا آسیب‌های جدی‌تر نبینند امری مهم می باشد.

تشنج عبارت است از تغییر ناگهانی در انتقال پیام‌های عصبی توسط سلول‌های مسئول (نورون‌ها) که منجر به اختلال الکتریکی دوره‌ای و غیر قابل کنترل در مغز می‌شود. در این عارضه سطح هوشیاری فرد به­ طور محسوسی کاهش یافته، عضلات سخت شده و اسپاسم عضلانی حاصل از آن، عاملی می‌شود برای ایجاد یک سری از حرکات لرزشی و نامنظم که حدوداٌ یک الی دو دقیقه به طول می‌انجامند. در واقع این بیماری یک اختلال مغزی است که فرد را به شدت درگیر کرده و شخص در کنترل آن ناتوان است.

انواع اختلال تشنج

1. تشنج بدون کانون مشخص (عمومی): اگر نورون‌های اطراف مغز در اثر هر یک از عوامل تشنج­ زا که در ادامه‌ی این مطلب به آن ها خواهیم پرداخت، درگیر شوند، فرد هوشیاری خود را از دست داده و علائم بروز پیدا می‌کنند. حملات با منشاء نامشخص (تونیک)، صرع خفیف و تشنج در خواب از انواع عمومی محسوب می‌شوند. توجه داشته باشید که اختلال تشنج در خواب هیچ ارتباطی با اختلالات خواب ندارد.
2. تشنج با منشاء مشخص (کانونی): دلیل بروز آن ها مشخص است و همچنین افراد متخصص می‌توانند با انجام آزمایش‌های مربوطه تشخیص دهند که دقیقاٌ منشاء ایجاد آن ها کدام ناحیه از مغز بوده است. در این حالت ممکن است فرد تا حدودی هوشیار باشد یا دچار توهم شود. این اختلال همچنین موجب بروز تغییرات جسمی و ذهنی در افراد مبتلا می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند، حدود 60 درصد از افرادی که به تشنج‌های کانونی دچار می‌شوند از بیماری صرع رنج می‌برند.

از عوارض تشنج بیشتر بدانید.

عوامل مؤثر در ایجاد تشنج

تشنج می‌تواند در اثر بیماری‌هایی نظیر صرع و یا اختلالات مغزی دیگر و یا در اثر یک سری شرایط خاص مانند افت قند خون، تب شدید، واکنش به داروهای شیمیایی، مخدرها و غیره ایجاد شود. هر یک از عوامل مؤثر می‌توانند قسمت خاصی از مغز را درگیر نمایند و موجب بروز اختلالی با شدت و ضعف متفاوت شوند.

تشنج در اثر تب

این اختلال، با افزایش ناگهانی دمای بدن در نوزادان و کودکان ایجاد می‌شود. در برخی مواقع، افزایش دمای بدن آنقدر سریع است که والدین متوجه تب نشده و با تشنج مواجه می‌شوند. برخی والدین به اشتباه تصور می‌کنند که این اتفاق یکی از نشانه‌های ابتلا به صرع است، در صورتی که هیچ ارتباطی با صرع ندارد.

بیماری صرع

لطفاً همین ابتدا توجه داشته باشید که صرع ، یک بیماری طولانی مدت عصبی است و هیچ ارتباطی با مشکلات روانی ندارد. بیماری صرع موجب بروز تشنج‌هایی می‌شود که به مرور زمان بر شدت آن ها افزوده خواهد شد. از جمله گسترده‌ترین نوع آن می‌توان به صرع تونیک -کلونیک اشاره نمود. عوامل دیگری که در بروز این اختلال مؤثر هستند عبارتند از:

• تومورهای مغزی: در بیشتر تحقیقات، بين نوع تومور و بروز تشنج در افراد بالای 20 سال رابطه‌ی معني ­داري گزارش شده است.
• آریتمی قلبی (کند تپشی قلب): در علم پزشکی به آن “سنکوپ” نیز گفته می‌شود. در این شرایط قلب آنقدر آرام می‌تپد که خون کافی به مغز پمپاژ نمی‌شود و علائم تشنج بروز پیدا می‌کنند. دیگر مشکلات و نارسایی‌های قلبی نیز می‌توانند در بروز این اختلال موثر باشند.
• آکلامپسی: در هفته‌ی بیستم بارداری ایجاد شده و با افزایش فشار خون و آسیب به کبد یا کلیه در خانم‌ها، باعث بروز تشنج می‌شود.
• هایپوگلایسمی (کاهش قند خون): در موارد شدید آن، بدن در تأمین انرژی لازم برای مغز ناتوان مانده و علائم تشنج بروز پیدا می‌کنند.
• بیماری هاری: هاری یک نوع بیماری ویروسی است که به سیستم عصبی انسان حمله می‌کند و می‌تواند باعث بروز علائم اختلال تشنج شود.
• کاهش شدید فشار خون: اگر کاهش فشار خون به مدت طولانی ادامه پیدا کند موجب بروز علائم تشنج خواهد شد.
• اختلال تتانی: عدم تعادل میان مواد معدنی مورد نیاز بدن، موجب بروز این اختلال شده و در موارد حاد، موجب تشنج خواهد شد.
• اورمیا (نارسایی کلیه): عدم تصفیه خون و راه یابی مواد سمی بدن به خون که به موجب آن نوعی آسیب مغزی به نام نوروپاتی اورمیک ایجاد شده و تشنج اتفاق می­افتد.
• سکته‌ی مغزی: تشنج یکی از علائم مهم سکته مغزی است که در دو نوع زود هنگام و دیر هنگام بروز پیدا می‌کند.
• عفونت در مغز و طناب نخاع: اگر عوامل میکروبی (باکتری ­ها و ویروس ­ها) وارد مغز شوند، سیستم عصبی مختل شده و اختلالاتی نظیر تشنج بروز پیدا می‌کنند.

5 نشانه‌ی مهم در بروز تشنج

1. فقدان یا کاهش سطح هوشیاری و عدم پاسخگویی نسبت به محرک‌های محیطی.
2. بالا رفتن مردمک و سفیدی چشم.
3. تغییر رنگ ناگهانی صورت به رنگ‌های قرمز و یا آبی به شکل محسوس.
4. تغییر ناگهانی در میزان و شدت تنفس.
5. اسپاسم عضلانی گسترده و ناگهانی با شدت زیاد، همراه با لرزش و یا حرکات غیر ارادی و غیر قابل کنترل.

علائمی که در بالا از آن ها نام برده شد به طور طبیعی حدود یک الی سه دقیقه دوام خواهند داشت. در صورت مشاهده‌ی علائمی با مدت زمانی بیش از 3 دقیقه، فرد مبتلا به تشنج باید توسط عوامل اورژانس مورد بررسی قرار گیرد. همچنین توجه داشته باشید که پس از پایان آن ممکن است فرد مبتلا پرخاشگر شود و یا به خواب فرو رود. طبق تحقیقات انجام شده، میزان پرخاشگری در کودکان مبتلا به تشنج تب‌دار بسیار بیشتر از سایر افراد، گزارش شده است.

نشانه‌­­­های دیگری که باید جدی گرفته شوند

نیازی نیست در تمامی موارد بروز تشنج به پزشک متخصص مراجعه نمایید. حتی اگر این اختلال ناشی از ابتلا به بیماری صرع باشد، همیشه به مراقبت‌های پزشکی نیاز ندارد. در صورت مواجهه با نشانه‌های زیر، باید جهت کنترل و درمان تشنج به پزشک متخصص مراجعه نمایید و یا با اورژانس تماس بگیرید:

• فرد برای نخستین بار دچار این عارضه شده باشد.
• اختلال در فرد مبتلا، بیش از 3 دقیقه طول بکشد.
• راه‌های تنفسی فرد مسدود شده باشد.
• پس از رفع اختلال، فرد تعادل نداشته باشد.
• فرد مبتلا، دو یا چند بار پی در پی دچار این عارضه شود.
• فرد در اثر آن به خود آسیب بزند و یا در اثر افتادن صدمه ببیند.
• فرد مبتلا، بیماری زمینه‌ای داشته باشد و یا باردار باشد.

دقت داشته باشید، اگر از بستگان یا افراد نزدیک به فرد مبتلا به تشنج هستید، باید گزارشی از عملکرد فرد مبتلا ارائه دهید، به عنوان مثال به کادر اورژانش بگویید که آیا فرد قبل از ایجاد اختلال داروی خاصی مصرف کرده است یا خیر و همچنین  بگویید که فرد در هنگام بروز آن چه علائمی از خود نشان داده است، تا آن ها بهتر بتوانند به فرد مبتلا به اختلال کمک نمایند.

تشنج و کودکان

علاوه ­بر موارد گفته شده در بالا، در کودکانی که به تشنج دچار می­شوند علائم زیر را نیز در نظر بگیرید:

• اختلال کودک بیش از 5 دقیقه طول بکشد.
• کودک پس از رفع اختلال به هوش نیاید و یا حال خوبی نداشته باشد.
• کودک، قبل از وقوع تشنج بیمار و یا بد حال بوده باشد.

3 روش تشخیصی اختلال تشنج

در صورت مراجعه به پزشک متخصص، حتماٌ سوابق درمانی بیمار را همراه داشته باشید. امروزه روش‌های متعددی برای تشخیص نوع و کانون تشنج وجود دارد. این روش‌ها عبارتند از:

1. آزمایش‌های خون و ادرار جهت تشخیص عفونت و یا مواد سمی در بدن فرد.
2. بررسی روند فعالیت‌های الکتریکی با استفاده از نوار مغزی.
3. تصویربرداری از راه ( ام ­آر­ آی ) و سی­تی­ اسکن مغز.

راه‌های مراقبت از افراد مبتلا به تشنج

مشاهده‌ی افرادی که جلوی چشم ما دچار تشنج می‌شوند بسیار دشوار است و حتی ممکن است موجب ترس و دلهره‌ی ما شود. بسیار اهمیت دارد که در این شرایط ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و سپس طبق نکاتی که بیان خواهیم کرد عمل نمایید. در ادامه‌ی مطلب قصد داریم، موارد بسیار مهمی را که لازم است شما عزیزان در هنگام مواجهه با شخص بیمار رعایت کنید، مورد بررسی قرار دهیم، عمل به این موارد، به شما این امکان را می‌دهد تا از جان عزیزان خود و یا انسان‌های دیگر محافظت کنید.

• از سر فرد مبتلا مراقبت کنید و با یک بالشت نرم و یا هرچیزی که در اختیار دارید نگذارید آسیبی به سر او وارد شود.
• فرد را به پهلوی سمت راست یا چپ بچرخانید. زیرا با این کار از خفه شدن او جلوگیری می‌کنید.
• اجسام تیز و خطرناک را از دسترس فرد مبتلا خارج نمایید. زیرا ممکن است به خود آسیبی برساند. همچنین مواردی نظیر، انگشتر، گردنبند، شال، عینک و غیره را از او جدا کنید.
• با خدمات اورژانس تماس حاصل فرمایید.
• تا زمانی که فرد به حالت عادی خود بازنگشته، از تنها گذاشتن و رها کردن وی خودداری کنید.
• از نگه داشتن فرد برای جلوگیری از لرزش و یا خوراندن آب و موارد دیگر به او جداٌ بپرهیزید.
• اگر نمی‌دانید چه کنید، در صورت تب ­د­ار بودن بیمار از تلاش جهت پایین آوردن تب دست بکشید. بهتر است با اورژانش تماس بگیرید و سپس فقط لباس‌های او را کمتر کنید و به او دلگرمی بدهید تا کمک از راه برسد.
• پس از رفع اختلال از درمان‌های خودسرانه، بدون مشورت با پزشک متخصص جداٌ بپرهیزید.

نتیجه‌گیری

تشنج یک اختلال عصبی ناشی از تغییر در روند انتقال پیام‌ها در مغز است که در اثر بیماری‌های خاص و یا موارد دیگر غیر از بیماری ایجاد می‌شود. بسیار مهم است که با دیدن نشانه‌های آن خونسردی خود را حفظ نموده، با آرامش رفتار کنیم و اقدامات مراقبتی لازم را تا زمان بهبودی یا رسیدن اورژانس انجام دهید. اگر فرد برای نخستین بار است که این اتفاق را تجربه می‌کند، باید حتماٌ همراه با پرونده‌ی پزشکی خود به پزشک متخصص مراجعه کند. خوشبختانه امروزه روش‌های بسیار زیادی برای کنترل و یا درمان تشنج وجود دارد که می‌توانید از آنها بهره‌مند شوید. برای دریافت اطلاعات بیشتر و دیدن ویدئو های سخنان دکتر امین اسداله پور ( دکتر تشنج ) در این خصوص، می توانید ما را در صفحه اینستاگرم خود نیز دنبال کنید. آدرس صفحه اینستاگرام مراکز علوم اعصاب و روانشناسی سایبر به نشانی زیر می باشد:

 اینستاگرم سایبر(cyberneuro )